Staszic i Chęciny

     Ksiądz Staszic – uczony, filozof, przyrodnik, działacz i pisarz polityczny, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego Oświecenia, jako minister stanu oraz dyrektor generalny wydziału Przemysłu i Kunsztów, inwestował w rejonie Chęcin w prace górnicze poszukiwawcze za rudami metali kolorowych.
     Pod kierownictwem J.F. Moritza przedłużał na Miedziance staropolskie sztolnie: Antoni i Teresa, głębił szyby poszukiwawcze Maria oraz Ludwik i pochyły szyb w sztolni "Zofia". Roboty trwały do roku 1821. wynik był negatywny. Zatrudniano 48 górników. Roczne dofinansowanie wynosiło 6 tys. zł roboty pochłonęły kwotę 30.947 zł.
     W 1817 r. odbudowano kosztem 50 tys. zł Hutę Ołowiu w Woli Murowanej. Na poszukiwanie ołowiu pod Chęcinami Staszic przeznaczył ćwierć miliona złotych. Zatrudniono 28 górników w sześciu grupach. Robotami objęto: Czerwoną Górę, Zelejową, Szewce i Bolechowice. Kruszcu nie znaleziono.
     Staszic jako klasyk geologii polskiej wydał w 1815 roku monumentalne dzieło: "O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski". "Pierwsza rozprawa o równinach Polski, o paśmie Łysogór, o części Beskidów i Bielaw" zawiera obserwacje autora poczynione koło Chęcin: "Idąc cypliskami samych litych głazów Łysej Góry i Świętej Katarzyny aż do Kielc, nagle w okolicach tego miasta przy Chęcinach, Bolechowicach, Miedziance, Miedzianej Górze, spotyka się w działaniach natury kresa, na której kończą się skały głazów, a poczynają się opoki wapieni. Na której w jednej górze na połowę od północy składają głazy, druga połowę od południa robią wapienniki. Od której kresy poczynają się wszystkie nasze kopalnie miedzi, cynku, ołowiu, srebra. Uważałem, iż żaden z tych kruszców tej kresy nie przekracza na północ".
     "Wszystkie tych kruszców rudy leżą tu gniazdem żyłami w górnych warstwach, a obłazgiem w głębi. Głębokość, w której leży ruda od 60 do 80 łokci zabiera. Ławice rud leżą wałowato. Przeto karń rud jest różnej miąższości od cala do 4 stóp. Kierunek ławic rudy pospolicie od miedzy zachodu południa po miedzę wschodu i północy. Pochył ławic różny najczęściej poziomy. Zmienia się od 10 do 30 stopni".
     "Ogólnie wszystkie tutejsze rudy ołowiu ze srebrem, leżą w epoce wapiennej, czyli po górniczemu w krechu. Ruda miedziana, kiedy się nie miesza z rudą żelazną, to zawsze także leży tylko w wapieniu, albo w wapienio-margielu. Ale gdy się znajduje razem z okrorudą żelaza, natenczas znachodzić ją i głazołopieniach wapnistych. Ruda mieszana pospolicie wydaje do 50 od sta i przeszło. Nadto, jeden łot albo dwa łoty srebra. Ruda ołowiu wydaje z centara od 50 do 75 i nadto 3 lub 4 łoty srebra. A W kopalniach Olkusz do 10 łotów srebra. Skład gór w tutejszych wszystkich kopalniach jest powszechnie następujący: z wierzchu na łokieć lub dwa glina i piasek. Dalej skała wapienna twarda, zbita, marmur czerwonawy, w którym znajdują się, chociaż bardzo rzadko, dziarstwiny i konchy ten miewa do 10 sążni. Pod tym idzie wapienio-margiel, który czasem jest łupiącym się w cienkie pokładki, albo też jest kruchu miałkiego, grudkowaty, jak gdyby glinka żółtawa z kwarcem. Ten miewa do 12 sążni. Dopiero następuje ruda kruszcowa miedzi i ołowiu obłazgiem w wapienio-margielu łopiennym. Spąg robi wapień pierwotno-warstwowy. Dziarstwiny morskie i małżow skorupy znajdują się tylko w górnych wapiennych opokach. W głębi zaś tam gdzie już rudy leżą, nie żadnego śladu ani roślinnych, ani z żywotnych jestestw ni morskich, ni ziemskich".
     "W górach kopalnych przy Chęcinach rudy idą żyłami w marmurze czerwonawym, głębiej leżą obłazgiem. Łożem /gang/ Spah wapienny, następujące są gatunki: miedziana ruda szara /Fahlerz, cuivre gris: Hauy/. Miedziane piryty /cuivre piryteux. Hauy/ Ruda miedzi zwęglona, zielona, /cuivre carbonata verd pulverulent, Hauy/ Niedokwas miedzi czarny, /oxide norie de cuivre. Hauy/ Lazura miedzi erdiges kupferlazur. Mieszają się tamże rud ołowiu gatunki: ołów siarkowany /galena/. Ruda ołowiu biała. Plomb carbonate. Hauy. Ruda ołowiu czarna plombum mineralisatum nigrum. Emerling. Ziemia ołowiana krucha i takaż zbita. Zerrelich bleyerde und fest bleyerde. Bern. W górach przy Miedziance i przy Jaworzynie w podobnymże składzie jak i przy Miedzianej Górze, w epoce wapiennej znajdują się rudy miedzi. Miedź zwęglona /kupfer grün/ ciuvre carbonate vert pulverulent, miedź zwęglona niebieska cuivre carbonate bleu. Hauy Lazura miedzi krucha ziemista Cuprum ochraceum asuleum frabile. Emerling. Malachita. Ruda miedzi w pioropusz. Bund kupfererz. Ołów siarkowany, niedokwas żelaza. We wszystkich powyższych kopalniach pochył warstw od południa na północ. Kierunek od miedzy wschodu północy na miedzę zachodu południa".